Milenyumun ilk 10 yılında iş dünyası, varlıklarını sürdürmek isteyen yıllanmış kurumlar ile yepyeni ihtiyaçların farkına varmamızı sağlayan ve tüketicileri peşinden sürükleyen inovatif kurumların rekabet arenası oldu. X ve Y kuşağının açtığı inovatif alanlar bilim ve teknolojiyi ekonomik ve toplumsal faydaya dönüştürmenin yollarını hızla kat etmekte. Son 20 yılda inovasyona dayalı girişimciler, iş hayatına yeniden yön verme, sektöre hükmetme, pazarı büyütme, kaynakları optimize etme vb. yaklaşımlarıyla küreselleşmenin kalbine yerleştiler. Bu nedenle sürdürülebilirliği mümkün kılacak yüksek standart ve rekabet için kurumlarda inovasyon politikalarının belirlenmesinin ve uygulamasının yolunun açılması gerekli.

İnovasyon politikalarının uygulanması, istenilen sonucu almak için daha hassas davranılmasını zorunlu kılmakta. İnovatif çalışanların girişimci projelere imza atmasını beklemek fark yaratacak sonuçları elde etmede tek başına işe yaramaz. Bu noktada girişimci kültürü çalışanlara etkin olarak aktaracak bir ortam yaratmanın önem kazandığı görülür. Koçluk faaliyetleri kurum içi girişimciliğin doğru yönetilmesinde değerli bir çözüm yolu sunar.

Kurum içi girişimcilikte koçluk, yeni fikirleri kurum stratejisi doğrultusunda değerlendirerek atılacak adımları belirlemede rol oynar. Bu çerçevede, Kelley, Neck, O’Connor ve Paulson’un çeşitli kurumlarda birim yöneticisi, proje lideri vb. pozisyonlarda çalışan ve kurum içi girişimcilik faaliyetleriyle ilişkili bulunan 118 yönetici ile gerçekleştirdikleri araştırmanın¹ literatüre ışık tutan önemli sonuçlarından bahsetmek gerekir. Yarı yapılandırılmış görüşmeler sonucunda, grup koçluğunun kurum içinde radikal inovatif projelerin yönetilmesi bakımından etkin bir uygulama olduğuna dikkat çekilmiştir. Bu süreçte “pazarı tanıma ve projeleri kurum stratejisi ile bağlantılandırma, pazar bilgisiyle teknik bilgiyi harmanlama” konularının fayda sağladığı düşünülmektedir. Bununla beraber, ihtiyaç duyulan ekip içi becerilerin göz ardı edilemeyeceğinin ve koçların çoğunlukla girişimcilik deneyimlerinin olmamasının sürece sekte vuran öğelerden olduğu ifade edilmiştir. Koçların gerekli deneyime sahip olmamaları tüm kurumlar tarafından belirtilen genel bir sorundur. Ancak, proje ekibindeki teknik personelin bir sonraki yeni ürünün ne olacağı sorusunun bir adım ilerisini düşünerek bu ürünün kuruma ne ölçüde büyük bir iş fırsatı yaratacağını göz önünde bulundurması için koçluğun yol göstericiliğine ihtiyacı olduğu aktarılmaktadır. Bir katılımcı, çalışanların büyük düşünceleri olduğunu, ancak bunu bir iş modeline oturtmakta zorlandıkları için koçluğun gerekliliğini dile getirmiştir.

Kelley ve diğerlerinin çalışmasında bahsi geçtiği üzere, girişimci bir ekibin belirli iş becerilerine ihtiyaç duyacağı kaçınılmazdır. Bir girişimcinin başarısının beceri geliştirmekte yattığını ileri süren farklı bir akademik çalışmada ise, bireysel koçluğun ve eşitler arası grup koçluğunun bu becerileri geliştirmede oynadığı rol araştırılmıştır². 

Girişimci Geliştirme Sistemi

Kutzhanova, Lyons ve Lichtenstein’in çalışmasında, becerilere odaklanarak geliştirilen ve 2001’de ortaya konan Girişimci Geliştirme Sistemi – EDS (Entrepreneurial Development System)’nin üç prensip etrafında şekillendiği görülmektedir. 

Girişimciler;

1. Başarıyı bir dizi beceriyi geliştirerek elde eder
2. Girişimcilerin beceri düzeyleri farklılık gösterir 
3. Girişimci becerileri geliştirilebilir

Buna ek olarak, becerilere dört sınıf altında odaklanıldığı aktarılır: Programda, yeni ürün veya hizmet sunmak için teknik, işletmelerinin yönetimi için yönetsel, fırsatları fark etme ve değerlendirmeleri için girişimsel becerilerin ve kendi benlikleri, duygu durumları, yaratıcılıkları, sorumluluk alma davranışları hakkında farkındalık kazanmaları içinde kişisel olgunluklarının geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Aktarıldığı üzere bu koçluk sisteminin hedefi, girişimciyi geliştirerek onun kendi işini büyütmesine olanak sağlamaktır. 

On yedi girişimci ve koçlarıyla gerçekleştirilen örnek olay çalışmasında, girişimcilerin koçlarını bir eğitim kaynağı olarak gördükleri saptanmıştır. Koçun öğrenmelerine ve bilgi edinmelerine olanak verdiği, ayrıca fikirleri için bir geribildirim kaynağı oluşturduğu gözlemlenmiştir. Bunun dışında, sorumluluk alma yetkinliğinin geliştirilmesinde koçluğun önemli rol oynadığı ve bu yetkinliğin düşük olduğu gözlemlenen girişimcilerin günlük rutinlerini takip etmeleri için ciddi bir zaman ayrıldığı ortaya çıkmıştır. Koçluk uygulaması daha stratejik düşünmelerine ve hedeflerinde öncelik sıralaması yapmalarına olanak vermiştir. Girişimcilerin bir araya geldiği grup koçluğunun ise bir sosyal ağ oluşturarak birbirlerini destekleyip cesaretlendirmelerine ve birbirlerine önerilerde bulunmalarına ortam sağladığı ve öğrenmeyi kolaylaştırdığı görülmektedir. 

Performans değerlendirmelerinde, sekiz girişimcinin becerilerinde gelişme kaydettiği saptanmıştır. EDS programının uygulandığı tüm girişimciler için, bu beceri gelişiminin satış gelirleriyle de orantılı olduğunu gözlemlemek mümkündür. Bu gözlem ve genel olarak koçluğun performans odaklı süreç anlayışı, beceri gelişimi ile girişimcilik faaliyetlerinin başarısı arasındaki bağı açıkça ortaya koymaktadır.

Girişimci Kişiliğe Özel Bir Koçluk Yaklaşımı

Girişimcilik ve koçluk ilişkisini kurarken, girişimciliğe özel koçluk uygulamalarının yaratacağı fayda göz ardı edilemez. Ancak girişimcilerin gelişim ihtiyaçlarına çözüm getirebilmenin ön koşulu, koçluk verenlerin bu yönde deneyiminin ve bilgi birikiminin olmasıdır. 

Gareth Emberton bir girişimci koçudur. İlk girişimcilik faaliyetini 10 yaşındayken, kuzuları pazarda satarak gerçekleştirmiştir. İlk işini ise peyzaj tasarımı ve çevre düzenlemesi yaparak, ekonomik durgunluğun hâkim olduğu 1991 yılında kurmuş ve geliştirmeyi başarmıştır. 4 milyon doları bulan satışları ile işini büyütmüş, iki bölge ofisi açmış, ülke genelinde bilinen ve üç ödül sahibi bir şirketin kurucusu olmuştur. Sonrasında Avrupa’ya açılan Emberton, Yunanistan Olimpiyat Oyunları hazırlıkları için teklif götürülen isim olarak tanınmıştır. Emberton, 2003’te çeşitli firmalara bağlı koçluk çalışmalarına başlamış, fakat sıfırdan kurduğu bir işte büyümeyi hedefleyen girişimciler için daha farklı bir koçluk uygulaması gerektiği kanısına vararak “girişimci koçu” olmayı seçmiştir. Emberton’a göre bir girişimcinin sıradan bir koçtan daha fazlasına ihtiyaç duyduğunun 10 işareti aşağıdaki gibidir.

Eğer;

1. Sektörünüzde devrim yaratacak tasarılarınız varsa,
2. Hızla büyüyen bir işiniz varsa ve başarısını güvence altına almak istiyorsanız,
3. Size öneride bulunanların karşılaştığınız sorunlara verecek cevabı yoksa veya size zaten bildiğiniz şeyleri anlatıyorlarsa, 
4. İşinizle ilgili konuşurken, yaptığınız işi anlamalarını sağlayacak deneyimleri olmadığı için akranlarınız size anlamaz gözlerle bakıyorsa,
5. İşinizin büyümesini sağlamak için bir yatırımcının dikkatini çekmeniz gerekiyorsa,
6. İşinizi geliştirecek bir planınız varsa, ancak şartları zorlamanız gerekiyorsa,
7. Ülke çapına veya yurt dışına açılarak işinizi büyütmek istiyorsanız,
8. İşletmenizde karşılaştığınız ve sebebini bilmediğiniz için engelleyemediğiniz sorunlarınız varsa,
9. Elde ettiğiniz kâr sizi endişelendiriyorsa ve işinizi büyütmek için kaynağa ihtiyaç duymanız sebebiyle çözümün harcamalarınızı kısmak olduğunu söyleyen danışmanları dinlemekten sıkıldıysanız,
10. Bir iş kurma deneyimi olmadığı halde size daha az çalışmanızı söyleyen koçları artık dinlemek istemiyorsanız,

Bir girişimci koçuna ihtiyacınız var demektir ³. Bu koşullarda vurgulanan ayrım, genel kalıbın dışında kalan girişimcilerin daha farklı ihtiyaçlarının olduğu, girişimci koçluğunun ise bu ve benzeri koşullara cevap verebilecek bir yol gösterme biçimi olarak uygulanması gerektiğini ortaya çıkmaktadır.

Koçluğu Zorlayıcı Girişimci Özellikleri

Fark yaratacak fikirlerini destekleyen fırsatların peşinden koşmaları, yeni işletmeler kurmaları, ürün ve hizmetleriyle pazarda tutunmaları ve paylarını büyütüp karlılıklarını artırmaları, girişimcilerin geleneksel olandan farklı bir iş sürecinin içinde olmalarını gerektirir. Bu anlamlı fark, onlara özel bir koçluk uygulamasını kaçınılmaz kılar. Bununla beraber, onları bu türlü bir iş sürecine girmeye yönelten kişilik özelliklerini bilmek koçluk uygulamasının başarısında rol alan en önemli bilgidir. Girişimcilerin kendilerinkine benzer iş süreçlerinden geçmiş bir koçtan fayda sağlayacaklarını düşünmeleri bunun en açık göstergelerindendir. Koç hedefinin zorlayıcı davranışları törpülemek ve güçlü yönleri desteklemek olduğu düşünülürse; girişimcilerin kendilerini ve çevresindekileri yıpratabilecek özellikleri hakkında farkındalık kazanmalarını sağlamak elde edilecek sonuçların başarısını etkileyecektir.

Stresli bir iş kurma süreci, herkesten farklı olma amacındaki başarı odaklı bir girişimcinin yönetici rolünü üstlendiği yönetim süreciyle birleşince, hissedilen baskı kendisini ve çevresindekileri zorlayıcı davranış biçimlerini doğurabilir. Ayrıca, başarılı girişimcilerin işletmelerinin hızla büyütmelerine imkân veren zekice ve fark yaratan tutumları; onların kendilerini rakiplerinden üstün, çalışanlarından ise daha değerli görmelerine sebep olabilir. Bu da ben merkezli tutumu ve her işi kendilerinin yapmaları gerektiği duygusuyla desteklenen yıpranan ve yıpratan bir profili ortaya çıkarır. Bu kişilik profili Harry Levinson tarafından 1978 yılında abrasif (abrassive); bizim adlandırdığımız biçimiyle yıpratıcı kişilik profili adıyla ortaya konmuştu ⁴.

Levinson’un yol gösterici adımlarından hareketle abrasif kişiliği yönetme amacı taşıyacak bir koçluk uygulamasının aşamalarını somutlaştıran Hicks ve McCracken (2009), bu aşamaları üç adımda özetledi ⁵. İlk adım koçluk alanların gerçeği net bir biçimde görmelerini sağlamaktır. Böylelikle girişimciler ayak bağlarını tanımaları sağlanarak değişim ihtiyaçlarını fark ederler. İlgi duydukları alanları kullanarak değişimi teşvik etmek ikinci adımdır. Bu adım, değişimin gerekliliğini kendi hedefleriyle bağdaştırmalarına imkân verir. Son olarak rekabetçi yönden avantaj sağlama adımında koç, değişim konusunda ikna ederek rekabetçi yönü teşvik eder. 

Girişimcinin kişilik özellikleri öz önüne alınarak yapılacak koçluk, girişimcinin yürüttüğü faaliyetlerden bağımsız olarak onun yıpratıcı özelliklerini yönetebilmesini sağlayacaktır. Bunun ötesinde, bir girişimci kendi faaliyet alanının zorluklarının kendisinde hangi davranışları tetiklediğini öğrendikçe koçluk uygulamasından daha fazla yararlanacaktır.

Günümüzde girişimci koçluğunun özelleşerek sosyal girişimci koçluğuna dönüştüğü alanlar görülür. Sosyal girişimciliği, kâr amacı güden ya da gütmeyen bir oluşum içinde, olumlu bir sosyal değişim yaratma biçimi olarak tanımlayan C.J. Hayden, “yaptığınız iş ile dünyada bir fark yaratmanıza” yardımcı olmayı amaçladığını söyleyen bir sosyal girişimci koçudur. Bu amaçla verdiği hizmetlerde Hayden, koçluk alanların hedeflerini netleştirmeyi ve gerçekçi hedefler koymalarını sağlamayı, sürdürülebilir bir iş modeli yaratmayı, liderlik ve yönetim becerilerini geliştirmeyi, sorunları aşmayı, korkularının, ağırdan alma tutumlarının ve kendilerine duydukları şüphenin önüne geçmeyi, kaynak belirlemeyi, bağlantı kurmayı, anlaşma yapmayı, verimli iş planları kurmayı, bakış açısı kazandırmayı ve belirlenen sürece sadık kalarak çalışmalarını sağlamayı amaçladığını belirtir ⁶. 

Sonuç

Sonuçta girişimcilik, kurum içinde veya dışında ekonomik ya da sosyal sorumluluk çerçevesinde gerçekleştirilebilecek bir etkinlik alanıdır. Ancak girişimcinin pek çok zorluk ve engelle karşılaşma olasılığı vardır. Bunların üstesinden gelmek ekonomik beklentinin ötesinde bir odaklanma ve adanma gerektirir. 

Bu süreçte koçluk, girişimcilerin kendilerini yalnız hissetmeyecekleri ve sorularına cevap bulabilecekleri bir ortam yaratarak aldıkları risklere ve yönetmeleri gereken farklı süreçlere rağmen kendilerini daha yetkin ve güvende hissetmelerinde etkin rol oynar. 

Kaynaklar:

1. Kelley D, Neck H M, O’Connor G C, Paulson A. Corporate entrepreneurship through radical inovation: Key organizational and initiate level mechanisms. International Studies in Entrepreneurship 2005; 10:23-48. doi: 10.1007/0-387-24850-1_2
2. Kutzhanova, N, Lyons T S, Lichtenstein G A. Skill-based development of entrepreneurs and the role of personal and peer group coaching in enterprise development. Economic Development Quarterly 2009; 23(3):193-210. doi: 10.1177/0891242409336547
3. Business Coaching and Entrepreneurs Coaching. [İnternet]. Uygun erişim: http://www.the-entrepreneurs-coach.com/index.php
4. Levinson, H. The abrasive personality, Harward Business Review 1978, Mayıs-Haziran: 99-111.
5. Hicks, R. ve McCracken, J.. Coaching the abrasive personality. Physician Executive Journal, 2009; 35: 5: 82-84.
6. Social Entrepreneur Coach: Coaching Entrepreneurs To Make A Difference. [İnternet]. Uygun erişim: http://www.socialentrepreneurcoach.com/