Her gün, bireysel yatırımlardan çocuklarımızın okullarına, yediğimiz öğünlerden kurumumuzda yapmamız gerekenlere, savunduğumuz fikirlere ve çevreye bıraktığımız atıklara kadar farklı konularda kararlar alıyoruz. Ancak ekonomik psikoloji alanının doğmasına yol açan çalışmalar çoğu zaman “akıldışı ama öngörülebilir” hatalar yaptığımızı gösteriyor.¹ Karar anına geldiğimizde seçimlerimiz beceriksizce oluyor. Dürtülerimiz, koşullanmalarımız, ön yargılarımız, insan olarak hata yapmamıza sebep oluyor. Düşüncede zayıf, harekette hızlı olan bu refleksif sistemin kararları, yapılan hatalar hanemize yazılıyor. Bizi daha yoksul, daha sağlıksız, çözüm olmayan inançlara saplanmış ve çevremizi tahrip eder hale getiriyor. Kendimiz, ailemiz ve dünya için ya sıradanı sürdürüyor ya da kötü kararlar alıyoruz. Kendisi için iyi olanlar dünya için iyi olamıyor. Bugün zihniyet değişikliği yapmanın iyileştirici rolüne her zamankinden daha çok gereksinim var.^2,3

Kararlar pusulası

Bilimin ortaya koydukları hayatı yaşanası kılmanın vazgeçilmez yolunu gösteren bir kararlar pusulası sunar. Zira zihniyet değişikliğini tetikleyecek alanları tanımamız onun verileriyle mümkün oluyor. Kararlar pusulası bize bir yol gösterir ancak bu yönde zihniyet değiştirmemiz yeni kararlarda da doğruyu bulmamıza yardımcı olur. Yaşam hakkını evrenselleştirerek yaşam kalitesini yükseltecek harekete geçirici çalışmalara seçim düzenlemeleri yaparak yol göstermek mümkündür. Yapılan çalışmalar insanların nasıl düşündüklerini bilerek, kendileri, aileleri ve toplumları için en iyisini seçmelerini kolaylaştıran seçim ortamları tasarlayabileceğimizi gösteriyor.

Kurumlarda, artık değişim gerekli denilen durumlar, zihniyet değişimi gerektiren durumlardır. Çalışanların yeni yaklaşıma ayak uydurması, katılması ve hatta rolünde sıçrama yapması beklenir. Son yıllarda özellikle inovasyon konusu kurumların olmazsa olmazı haline geldi. İş yapış modellerinde inovatif arayışlara önem veriliyor ve çalışan zihin yapısında bu değişimi tetiklemek adına çalışmalar yapılıyor. Bu sıçramayı insan beyni düşünce sistematiğindeki değişimle yapacak. GİN’O ölçeğinin özellikle problem çözme boyutunda yüksek puan alanlar inovasyon kültüründe zorunlu olan zihniyet değişimine yatkındırlar.

Nudge – “Haydi sen de ………”

Değişimin gerekli gördüğü zihniyet değişikliğini oluşturma çalışmaları; sınıf içi ve mobil öğrenme, koçluk, mentorluk, eşitten öğrenme (peer learning), 360 derece geri bildirimleri, değerlendirme merkezleri ve güçlü alanların ortaya çıkarılmasından inovasyon projelerine kadar uzanan geniş bir yelpazede yapılır. Bunların hepsi iş sonuçlarında beklenmedik ve sıçratıcı çıktının üretilmesi adına gerçekleştirilir. Bilgi aktaran çalışmaların davranışa yansıma oranının yüzde 20 sınırında olduğunu biliyoruz. Rekabete ayak uydurmak değil, rekabette öne geçmek için farklı bakmanın ve sorgulamanın açacağı yeni yolların peşine düşmek gerekiyor. Davranış bilimlerinin yeni önerisi nudge. Nudge; bireysel, kurumsal ve evrensel çözümler için zihniyet değişikliğini harekete geçirici bir davranış değişikliği müdahale metodu ve sistematiğidir. Bu sebeple özel olarak zihniyeti değiştirmek için kurgulanabilir. 

Thaler ve Sunstein, buna “seçim mimarisi” diyorlar. Kişilerin seçim özgürlüğünü kısıtlamadan, onların doğru seçim yapmalarında yol gösterici olunabilir.⁴ Zihniyet değişikliğinde, özendirici kurgulardan oluşacak “seçim mimarisi” çözümleri etkin bir araç olabilir. Daniel Kahneman dürtmenin, “haydi sen de” demenin bireyleri harekete geçirerek toplumun daha iyi işlemesine imkan vereceğini ve insan beyninin doğru karar verme gücünü etkileyeceğini belirtmektedir. 

Sonuç

Zihniyet değişikliğinin zorunlu olduğu durumları tanımlayabiliyoruz. Bu özgün alanlarda nudge’larla, “haydi sen de zihniyetini değiştir” mesajını verecek olan seçim mimarisi örneklerini üretmemiz ve insanları harekete geçirmemiz mümkündür. 

Kaynakça:

1. Ariely D. Akıldışı ama öngörülebilir. Optimist; 2016.
2. Baltaş Z. Dişil eril mükemmellik modeli: yönetimde fark yaratacak yenilikçi bir yaklaşım. KalDer Önce Kalite Dergisi Aralık 2016, sayfa: 64, Kalder Yayınları; İstanbul.
3. Baltaş Z. Baltaş Grubu Yıl Sonu Değerlendirme Toplantısı “Davranış değişikliğinde yeni bir yaklaşım: nudge”, 28 Aralık 2016, Göksu Evleri.
4. Thaler RH, Sunstein CR. Dürtme (nudge): sağlık, zenginlik ve mutlulukla ilgili kararları uygulamak. Pegasus Yayınları; 2013.