Yaklaşık 8 yıldır, Baltaş-Eksen bünyesinde kişilik ve kişiliğin iş / özel hayata etkileri ile ilgili çalışmalar yapıyoruz. Gerek bireysel gerekse toplu yapılan bu çalışmalarda çok sık karşımıza çıkan, herkesin ortak olarak merak ettiği kişiliğe dair sorular bulunmakta. Biz de bu soruları bir araya getirmek istedik. Şu temel kabulü akıldan çıkartmamak gerekir. Başkalarını davranışlarına bakarak, kendimizi niyetimizle değerlendiririz.

Kişilik ve karakter kavramları aynı mıdır? Arasındaki fark nedir?

Bu soruya cevap vermeden önce her ikisinin de tanımını yapmak gerekir. Kişilik, bireyin iç dünyası ve dış çevresiyle kurduğu, diğer bireylerden ayırt edici, tutarlı ve yapılaşmış ilişkiler bütünüdür. Farklı bir deyişle “diğerlerinin bildiği siz” olarak bireyin her günkü davranışlarında gözlemlenebilen somut bir kavramdır. 

Karakter, kişinin kendisini nasıl algıladığıdır. Aynı zamanda kimlik olarak da adlandırılmaktadır. Kişinin kendisini niyetlerine göre değerlendirmesidir. Bir diğer deyişle “sizin bildiğiniz siz”dir. Bireyin içinde yaşadığı toplumun ve çevrenin değer yargıları ve ahlak kurallarından oluşur. Karakter kişinin neye öncelik verdiğini belirler. Aile, arkadaş çevresi, medya ve sosyal ortam tarafından şekillendirilir. 

Astroloji ile anlatılan özellikler kişilik özellikleri ile aynı mıdır?

Astrolojide kişilik hakkında yapılan tanımlar ve kullanılan ifadeler birçok insan için geçerli olduğundan, tek tek bireylere uygulandığında o bireylere özelmiş yanılgısını doğurmaktadır. El falları, kahve falı veya başka biçimlerde fala bakanlar tarafından ortaya koyulan kişilik değerlendirmelerinin kabulünün veya yaygınlığının, yapılan işlemin mistik niteliğinden kaynaklanır. Astroloji ile kişilik arasındaki ilişkiyi ortaya çıkarmak için yapılan ve 50 yılı aşan uzunlamasına çalışmalarda, doğum tarihi ve kişilik özellikleri arasında bir ilişki olmadığı ortaya çıkmıştır.

Burçlara göre kişilik tanımlarında, kişinin savunmaya geçmesine neden olmayan, kendisini iyi hissedeceği, aslında öyle olup da anlaşılmadığını düşündüğü niyetleri yer almaktadır. Yapılan çalışmaların ortaya koyduğuna göre niyetler aynı olsa bile, kişiyi biricik yapan davranışlardır. 

Bütün bunlara ek olarak bazı kişiler, kişinin görünümünden ve tepkilerinden ustaca ipucu toplamaktadırlar. Böylece, kişilik tanımının küçük bir kısmının şaşırtıcı isabeti, bütün değerlendirmenin kabule hazır hale gelmesine neden olmaktadır.

Güvenirlilik ve geçerlilik nedir? Güvenirlilik olmadan geçerlilik olur mu?

Bir testin geçerli sayılabilmesinin en önemli iki koşulu o testin güvenilir ve geçerliliğinin olmasıdır. Güvenirlilik ve geçerlilik, testi bilimsel kılan ve ölçülmek isteneni doğru ölçtüğünü kanıtlayan istatistiksel araçlardır. Bilimsel bir testi, genel geçer anketlerden ayıran en önemli özellik testin güvenirliliği ve geçerliliğidir.

Güvenirlik aynı şeyin bağımsız ölçümleri arasındaki kararlılıktır. Bireylerin aynı veya değişik zamanlarda teste verdikleri yanıtlardaki tutarlılık ya da değişmezliktir. Kişilerin testi farklı durum ve zamanlarda almalarında dahi aynı cevabı vermeleridir. 

Geçerlilik ise ölçülmesi istenen şeyin başka bir şeyle karşılaştırmadan ölçülebilmesidir. Basit bir şekilde ifade etmek gerekirse geçerlilik, ölçülmek istenen özelliğin ölçülmesidir.

Kişilik testlerinin standardizasyonu nasıl yapılır?

Öncelikle testte yer alan maddeler, her iki dili de iyi bilenler ve kullanan beş kişi tarafından çevrilir. Daha sonra bu çevirinin doğru anlaşılmış olduğunun saptanması için 5 farklı kişi tarafından yeniden esas diline geri çevrilir (back translation). 

Çevirisi yapılan test her iki dile hakim seçilmiş örneklem grubuna uygulanarak, ortak sonuca ulaşılıp ulaşılmadığına bakılır ve korelasyon katsayıları hesaplanır. Aynı test belirli bir süre sonra, çoğunlukla 2 – 4 hafta içinde tekrar uygulanır. Böylelikle testin güvenirliliği hesaplanmış olur. Bilimsel olarak geçerliliği kanıtlanmış benzer bir testle kıyaslanır ve aralarındaki uyuma bakılarak ve geçerliliği hesaplanır. 

Kültürel normlarının oluşturulması için değişik yerlerde yaşayan ve o kültürü temsil eden örneklem grubu seçilerek test uygulanır. Alınan puanların, çan eğrisi içerisinde bir yüzdelik dağılım oluşturmasına dikkat edilir. Bu yüzdelik puanlar, kültüre göre kişinin özelliklerinin sayısal hale getirilmesine yardımcı olur. Sonuç olarak bir kişilik testi standardize edilirken bütünüyle istatistiksel yöntemler kullanılır. 

Yurt dışında kullanılan ve Türkçeye çevrilen testler geçerli midir?

Belli bir kültürde, belli bir dilde geliştirilmiş testler o kültürün insanları tarafından duyulan gereksinim sonucu ortaya çıkmıştır. Bir testin başka bir dile çevrilmesi o testin doğasını değiştirir. Dolayısıyla farklı bir dile çevrilmeden önce mutlaka standardizasyon çalışmasının yapılması gerekir.

Kişilik testlerini verilen cevaplar o an içinde bulunulan duygu durumundan etkilenir mi?

Testi cevaplarken kendimizi nasıl hissettiğimiz ve moralimiz davranışlarımızı etkileyebilir. Ancak gerçek hayatta duygularımızda değişiklik olsa da davranışlarımız değişmeyen bir tutarlılık gösterir. Kişilik testleri bu değişmeyen davranışları ölçmek için kullanılır. Farklı durumlarda kişilik testlerine farklı cevaplar vermeyiz, yaşımızın ve tecrübemizin getirdiği olgunlukla bazı davranışlarımızda değişiklik olsa da bu kişiliğimize çok az yansır. 

Kişilik testleri yanıltılabilinir mi?

Yapılan çalışmalar, iş başvurularının ilk dakikalarında kişinin kendisini olduğundan iyi gösterme çabası içinde olunduğunu ortaya koymaktadır. Bu çaba kişilik testlerine de yansır. Kişilik testlerinin ilk yedi sorusu daha çok “olmayı arzu ettiği kişiye” göre cevaplandırılır, ancak süre kısıtlı, davranışa odaklanılması vb. koşullar kişinin ilk yedi sorudan soruna “özüne dönmesini” sağlar. 

Daha önceki soruları cevaplandırırken de belirttiğimiz gibi kişilik testinin bilimsel olması için geçerli ve güvenilir olması gerekir. Test bu koşulları sağlayamıyor ve yanıltılabiliyorsa, geçerliliği zedelenmiş demektir. 

Bununla birlikte, aynı zamanda her iş için gerekli olan kişilik özelliği farklı olduğu için verilecek cevapları tahmin etmek mümkün değildir. Örneğin kalite kontrol ve/ya teftiş gibi dikkat ve özenin gerekli olduğu işlerde, kişi testi bu yönde yanıtlamak istediğinde, detaylara takılmaktan hareket edememeye doğru gidebilir. Burada önemli olan kurumun hangi özelliği hani yüzdelikler içerisinde istediğidir. Aday hiçbir zaman bu aralığı ve bu aralığın hangi soruların getirdiğini belirleyemez. Bunun dışında özellikle ciddi ve kapsamlı testlerde, olduğundan iyi ya da kötü görünme çabaları, gelişigüzel cevap verme yüzde 85 gibi bir olasılıkla yakalanır.

Kişiliğimi değiştirebilir miyim?

Bizim en sık duyduğumuz sorulardan birisi “kişiliğimi değiştirebilir miyim?”dir. Kişiliğin önemli bir bölümü hayatın ilk beş yılında gelişir ve çok önemli bir bölümü genetiktir. Ergenlik sonrasında taşlar yerli yerine oturur ve kolay kolay değişmez. Değişenler ise davranışlarımızdır. Davranışlarımız, içinde yaşanılan çevrenin sosyal kabulleri ve içinde bulunduğumuz koşullara göre törpülenir ve/veya sivrilir. Onun için kurumsal eğitim çalışmalarında amaç kişiliği değiştirmek değil, davranışları beklenen yönde değiştirmek olmalıdır.