12 Temmuz 2015 Hürriyet gazetesinde çıkan haber Nisan Ak’la ilgiliydi. Ak “10 yıl içerisinde orkestra şefi olacağım” diyor. Bunun üzerine eğitimi için Indiegogo internet sitesinden finansman sağlayarak New York Queens College’da yüksek lisansa başlıyor. 24 yaşındaki bu gencin önüne, yenmesi zor olan bu havucu kim koydu? Anlaşılan; başarmak için emeklerini yoğunlaştırması, güç elde etmek için insanları etkilemesi ve hayatını anlamlı kılması için değerleriyle yaşaması gerekiyordu. Röportajını okuduğumuzda, havucun önüne koyulmadığını, içinde olduğunu görüyoruz.

Duyguların itici gücü

İnsanı harekete geçiren motivasyon unsurunu tanımak kolay değildir. Zira motivasyon kişiden kişiye farklılık gösterir. Duygular eyleme geçme gücü verir, aniden gelişen kontrol dışı biyolojik süreçlerdir. Kişinin kendisi de duygularındaki harekete geçirici gücü tanımakta güçlük çekebilir. Bu yıl vefat eden Hollandalı psikolog Nico Henri Frijda duyguların esasını inceleyen ve kurallarını tanımlayan bir bilim insanıydı. Çalışmasında duyguların biyolojik ve bilişsel süreçlerin ortasında yer aldığını açıkladı.¹

Beynin duygulardan sorumlu merkezi, motivasyon yönetimini ventral striatum bölgesi üzerinden sürdürür. Dopamin kişinin motivasyon düzeyine bağlı olarak farklı bölgelerde ve farklı düzeylerde tetiklenir. Motivasyonu yüksek olanlarda ventral striatumda ve ventromedial prefrontal kortekste dopamin salgılanır. Motivasyon düzeyi düşük olanlarda ise duygu ve risk algısını kontrol eden anterior insulada daha fazla dopamin salgılanır.²Hayatımızda dopamin-duygu ilişkisi uzun yıllardır bilinen önemli bir etkiye sahiptir. Duygular aniden gelişen fiziksel ifadelerle (gülmek, ağlamak, kızmak vb.) başkaları tarafından anlaşılır. Kontrol dışı biyolojik süreçleri kontrol etmeyi öğrenirsek, duygular hislerin süzgecinden geçer ve başkaları tarafından nasıl anlaşılması bekleniyorsa o forma sokulur.

Duyguların hislerle kontrolü

Hislerimiz iç sesimizdir. Frijda duygular ve hisler arasında kesin bir ayrım yapar. Uyarana veya kendiliğinden oluşan duygulara hisler üzerinden bir kontrol mekanizması kurulabilir. Esas olarak bilinçdışı olan süreçler hislerle yorumlanır ve bilinç alanına taşınır. Hislerimiz konusunda düşünebilir ve uygun seçimler yapabiliriz. Hisler, düşünce dünyamızla yoğrulduğu için bizi aniden etkileyerek yanlış bir eylemin içine girmekten alıkoyar. Duygular kişiyi doğrudan bir eyleme iterken, hisler duyguyu kontrol eder ve eylemin ortaya çıkmasını önleyeceği gibi, yön değiştirmesine de sebep olabilir. Mesela; ekipte üslendiğiniz role yeni bir rol daha eklenince belki içinizde bir reddetme ve tepki duygusu kabarabilir. Aklınız ise iş sonucu almak için verilen görevin yapılması gereğini hatırlatır. Burada denge hisler yardımı ile kurulabilir. Uzun dönemli hizmetlere, hislerin süzgecinden geçerek ulaşılabilir.

Tüm bu psiko-biyolojik süreçler, bireye özeldir ve duygular temelde bilinçdışı süreçlerdir. Motivasyon konusunun zorluğu buradadır. Atatürk’ün gençliğe hitabesinde yer alan ilke ve değerler anlayışıyla motivasyona bir gönderme yapılabilir: “Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur!”. “Motivasyon için muhtaç olduğun kuvvet beynindeki güçlü kimyasallarda mevcuttur!”

Sonuç

Şekil; Motivasyon hakkında öne çıkan 10 bulgu. 1’de bu gücünüzü tanımlayan önemli araştırma bulgularının hayata yansımasını buluyorsunuz. Kısaca şöyle özetleyebileceğimiz gibi; beyninizin tek bir motivasyon düğmesi yoktur, sosyal kaytarma motivasyonu öldürür, motivasyon parayla satılmaz, iç sesiniz motivasyon gurunuzdur, destekleyerek motive edin, ödül her zaman motive etmez, işinizden keyif almak motivasyonu artırır, plansız motivasyon başarı getirmez, iş sonucu getirmeyen motivasyondan kaçının, eksikler değil, yapılanlar sizi motive eder. 

Kaynakça:

1. Frijda NH. The laws of emotion. American Psychologist 1988; 43: 349-358.
2. 10 surprising findings in the science of motivation [İnternet]. Uygun erişim: http://www.onlinecollege.org/2012/12/05/10-surprising-findings-science-motivation/