Geçen yüzyılda, şirketleri bütünlük içinde ayakta tutan kurumsal kurallar ve usullerdi. Ancak iş ortamı değiştikçe kurum içi kural ve usuller de hızla değişiyor. Bugünün hızlı ve değişken dünyasında hızlı karar almak önemli bir rekabet avantajı. Hızlı karar alma zorunluluğu inisiyatif kullanmayı, esnek davranmayı, çeşitli olasılıkları hesaba katarak sorumluluk üstlenmeyi içeriyor. Bu koşullarda katı kurallardan söz etmek zor. 

Katı kuralların ve usullerin yaratıcılığı, esnekliği, yenilikçiliği öldürdüğü artık biliniyor. 1995’te Continental Havayolları iflasın eşiğine geldiğinde, üst yönetim bütün çalışanları topladı, kurum kitapçıklarını bidonlara doldurdu, benzin döküp yaktı. Şirket Başkanı Brenemann şöyle diyordu: “Hayatta kalabilmek için bu katı kurallardan kurtulmak gerektiğini anladık. Rekabetle başaçıkabilmek için insanlarımızın farklı yollar bulması gerekiyordu. Ayakları üzerinde sağlam durmalı, doğruyu yapmak için güçlenmeli, yetkilendirilmeliydiler. Hiçbir kural listesi bunu gerçekleştiremez.”

Kurumları bir arada tutan diğer etken hiyerarşi ve kariyerdir. Ancak bugün emir-komutaya dayalı şirket kültürü giderek yok oluyor. Çok işlevli ekip çalışması, ön saflardaki kişilerden beklenen girişimcilik gibi uygulamalar hiyerarşiyi anlamsız hale getiriyor. Bugün önemli olan parlak fikirler bulmak ve bunları bir an önce uygulamaya geçirmektir. 

Kariyere gelince, artık hiçbir şirket çalışanına ömür boyu iş güvencesi veremiyor. Olsa olsa her zaman her yerde iş bulmasını sağlayacak zengin bir iş deneyimi, iyi bir eğitim vaat ediyor. O zaman işverenle çalışan arasındaki ilişki bir sosyal sözleşmeye dönüşmekte. Çalışanın şirkete verdiği, almayı umut ettiği kadarıyla kalmakta, bağlılık ve sadakat azaltmaktadır. 

Sosyal Sermaye

Bütün bu koşullar altında şirketleri bir arada tutacak, ahenk içinde ve tutarlı çalışmayı sağlayacak olan nedir? Kurum kültürü. Kurum kültürü insanların işlerini yaparken ya da üretirken ortak düşünmelerini ve bunun sonucunda ortak hareket etmelerini sağlar. Kurum kültürü alttan alta, kazanan şirketle kaybeden şirket, adanmış çalışanla kayıtsız çalışan arasındaki farkı belirler. Bugün artık başarıyı belirleyen en önemli öğenin, bir kurumdaki ilişkilerin niteliği, insanların birbirlerine nasıl davrandığı, kısacası şirketin “sosyal sermayesi” olduğu anlaşılmıştır.

İnsanlar varoluştan bu yana gruplar halinde yaşarlar. Aralarındaki ilişki iki boyutta özetlenebilir: İyi geçinme ve öne geçme. 

İyi Geçinme – Öne Geçme

Kurum içinde ve dışında insanlar arasında kurulan dostça ilişkiler iyi geçinme davranışlarıdır. İyi geçinme kurum içinde yüksek moral ve ekip ruhunu güçlendirir. Yaratıcılığı, ekip çalışmasını, bilgi paylaşımını, yeni fikirlere açıklığı da geliştirir. İyi geçinme davranışlarının aşırı önem kazanması, düşük performansın hoşgörülmesine neden olur. Görüş birliği sağlamak uğruna insanlar gereğinden fazla çaba harcarlar. Klikler oluşabilir, bazı klikler diğerlerini ezmeye kalkar. Genellikle iyi geçinmenin egemen olduğu kurumlar çok hiyerarşik kurumlardır. Böyle kurumlarda eğer bir klikin içindeyseniz sırtınız yere gelmez, ancak dışında kalırsanız da hayatınız kararır. 

Öne geçme davranışı ortak işlerle, karşılıklı çıkarlarla, ortak hedeflerle ilgilidir. İnsanlar kişisel olarak birbirlerini sevsinler sevmesinler, bu ortak çıkarlar uğruna bir araya gelirler. Öne geçmenin güçlü olduğu kurumlarda insanlar işe ve performansa odaklanmıştır. Bu tür kurumlarla iş yapanlar, özellikle de müşteriler bundan yarar sağlar. Çalışanlar da performans standartları ve beklentilerin farkındadırlar, ortak hedefler doğrultusunda tanımlanmış işlerde çalışmaktan huzur duyarlar. Ancak öne geçmenin aşırı boyutlara ulaştığı ve iyi geçinmeyle dengelenmediği kültürler acımasız ve saldırgan olabilirler. 

1. Özellikle büyük organizasyonlarda birden fazla kültür egemen olabilir. İş liderlerinin bunların arasındaki ilişkileri, uyum ya da çatışmayı fark edebilmesi önemlidir. 
   
2. Hiçbir organizasyon için “en iyi” ya da “en doğru” kültür yoktur, etkin iş ve insan sonuçları yaratmaya uygun kültür vardır. 
   
3. Her kültür işlevsel olabildiği gibi bozucu etkilere de sahip olabilir. Çalışanların öne geçme ve iyi geçinme davranışlarını kurum yararına değil de kendi bireysel amaçları yönünde sergilemeleri kültürü bir anda işlevsiz hale getirir. 

Kurum kültürü her kurumun sosyal mimarisidir. Bir kültürün amaca hizmet edip etmediğini anlamanın en güvenilir yolu ise iş sonuçlarıdır. İşler iyi gitmiyorsa, kurum kültürü odaklanılması gereken konuların başında gelir.