Cinsiyetçi yakıştırmalar kullanmamaya çok özen gösterdiğimiz günümüzde ne kadar uğraşsak da şefkat daha “anaç” bir sıfat olarak görülüyor. Dolayısıyla da daha çok erkeklere atfedilen “babacan” tanımının dişil muadili olarak kurumsal terminolojide yerini alıyor. 

Babacan liderin harekete geçirdiği vefa duygusu, Türk kültüründe en güçlü motivasyon ve adanmışlık faktörlerinden biridir. Yöneticisinin kendisini önemsediğini, onun sağlığıyla, sorunlarıyla ilgilendiğini bilen ve zor durumda kendisine destek olacağına inanan çalışan, yöneticisini hayatının merkezine alır, kendini işine ve yöneticisine adar. Daha iyi bir maaş ya da terfi gibi fırsatlar için iş değiştirmekten sakınır.¹ Adanmışlık işin ya da kurumun kendisinden çok yöneticiye yöneliktir. 

Şefkat de babacan tutumla aynı ortamı yaratır mı? 

Şefkat varsa iş değişir 

Arapça şfḳ kökünden gelen şafḳa(t) “merhamet, esirgeme, kayırma” sözcüklerinden alıntıdır.² İlk bakışta kurumsal hayatla tamamen ilgisiz -hatta zıt- gibi görünen bu kavramlar, Türk kültürü söz konusu olduğunda ikinci bir bakışı hak ediyorlar. 

“Empati”, Türkçeye İngilizceden alıntı bir kavram olarak giriş yaptığından beri ne Türkçede, dolayısıyla ne de Türk kültüründe tam karşılığını bulabilmiştir. Çünkü biz, karşımızdakini anlamak değil alt etmek güdüsüyle dinleriz.³ Ancak karşımızdakine sevgi, sempati ya da şefkat duyuyorsak iş değişir: O zaman anlama, sonra da yol gösterme ve yardımcı olma güdüleri harekete geçer. O zaman karşımızdakini can kulağıyla dinleriz. “Şefkat”in kelime karşılıklarından biri olan “merhamet”, Türkçeye özgü bir duygudur ve karşısındakini aşağı görmeden yardım etme hislerini içerir. Kurumsal hayatta bu his çalışanları yaklaştırır ve yardımlaşmayı artırır. Çalışanı karşısındakinin kendini daha iyi hissetmesini sağlamaya yöneltir ve sonuç olarak ekip çalışmasının verimini yükseltir.  

Şefkat, merhamet gibi eşitler arasında değil de, hiyerarşide yukarıdan aşağı duyulan bir his gibi mi? O halde “şefkatli yönetici”nin ekibi üzerindeki etkisini mi ele almalı? 

Şefkatli yönetici 

Şefkatin kişiyi karşısındakini dinlemeye yönelttiğinden bahsettik. Dinlemek, liderlerde en sık görülen eksikliktir. Genel olarak liderler anlamaktan çok anlatmaya, dinlemekten çok konuşmaya eğilimlidirler.¹ Kendilerine anlatılmak istenilenleri bildiklerini düşünürler ve zamanları çok dar olduğu için hemen sözü alarak, çevrelerindeki kişileri tecrübelerinden nasiplendirme yolunu seçerler. Oysa dinlemek, insanların sadece söylediklerini değil, söylemediklerini de duymaya imkân verir. Böylece sorunlar ortaya çıkar ve çözülebilir. Dinlemek, sadece sorun çözümüne değil, ilişkileri sağlamlaştırmaya da yarar ve sağlam ilişkiler, verimli iş sonuçlarının çarpanıdır. 

Bir yönetici için “ilişkileri sağlamlaştırma” çekincesi, çalışanın “şımaracağı” inancı olabilir. Buradaki dengeyi tutturmak ve mesafeyi ayarlamak, bir yöneticinin sahip olması gereken kritik beceridir. Şımarmanın etimolojisindeki şu ayrıntı, konuya farklı bir perspektif de katabilir: Farsçadan türediği tahmin edilen ”şımar” kelimesinin 19. yy’dan eski örneği ve diğer Türk dillerinde karşılığı yoktur, bir Türkçe kökle ilgisi kurulamamıştır.⁴  

Sonuç 

Dişil tınılı “şefkat” ya da eril tınılı “babacan” – İkisi de Türk kültürünün kurumsal yapısında verim ve etkinlik için aynı vazgeçilmez harcı tanımlıyor: İçten ilgi, sevecenlik, gerektiğinde hayatın her alanında destek ve yol göstermeyi de içine alan harcı…   

Kaynakça: 

1. Baltaş A. Türk Kültüründe Yönetmek. Remzi Kitabevi, Haziran 2010. 

2. Şefkat [İnternet]. Uygun erişim: https://www.nisanyansozluk.com/kelime/%C5%9Fefkat  

3. Sevil İ. Türk’ün Aklı Nasıl Çalışır. Hümanist Kitabevi, Şubat 2019. 

4. Şımar[mak] [İnternet]. Uygun erişim: https://www.nisanyansozluk.com/kelime/%C5%9F%C4%B1mar-