Canlılar dünyasında işbölümün ortaya çıkışı, evrim sürecinin kavşak noktalarından biridir. Binlerce yıllık varolma mücadelesinin ardından bugüne ulaşabilen türler bunu, zorlukları elbirliği ve işbirliğiyle aşabilmiş olmalarına borçludur. Ancak böyle bir örgütlenme sayesinde hayvan türleri dev yuvalar inşa ederek barınmış ve çoğalmışlar, cüsselerinin kat kat üstünde hayvanları avlayarak beslenmiş ve hayatı sürdürebilmişlerdir. 

Hayvan ekiplerinde yaşamsal her alanda yapılanmış bir işbirliği vardır. Örücü karıncaları ele alalım. Yaprakları birbirine yapıştırarak yuva yaparlar: Birinci grup, yaprakları yan yana dizer; ikinci grup ipeksi bir salgı çıkararak yapıştırıcı üretir. Üçüncü grup da yapıştırıcıyı taşır ve yaprakları yapıştırır. Üç farklı görev eşzamanlı yapıldığı için bu mükemmel bir ekip çalışması örneğidir. Buna karşılık Aztek karıncaları avlanırken, bir yaprağın alt yüzüne sıralanarak pusu kurar ve av, yaprağın üstüne konduğu zaman onu yakalar. Bu örnekte işbölümü yoktur, her karınca aynı işi yapmaktadır; o halde bu yalnızca bir grup çalışmasıdır. 

Grup çalışması sırasında, çok sayıda böcek eşzamanlı olarak aynı görevi yaparken, ekip çalışması sırasında, çok sayıda böcek aynı görevin farklı bölümlerini eşzamanlı yürütür

Üstün Başarı ve Bilinçli Ekip Üyeliği

Savaşçı karıncalar avlarını yuvalarına ekip halinde sırtlayarak taşırlar. Önce bir grup karınca avın etrafını çevirir. Sonra ekibin en güçlü ve irisi olan bir karınca gelir, avı yerinden kımıldatır ve öne geçer. Arkadan gelerek ekibe katılan karıncalar daha zayıf ve küçüktürler. Öndekilerle arkadakiler avı aralarına alır ve hep birlikte aynı yönde koşmaya başlarlar. Öndekiyle arkadakiler arasındaki işbölümü, ekibin oluşum aşamasında kendiliğinden ortaya çıkar. Üstün başarının ve yaratılan sinerjinin nedeni ekibin örgütlenme biçimidir ve bu sayede her bir üyenin kapasitesini aşan bir sonuç ortaya çıkar. 

Ekip çalışması hayvanlar aleminde böcek topluluklarıyla sınırlı değildir. Şempanzeleravlanırken, birkaçı avı kovalayıp etrafını çevirir ve onu bir ağaca tırmanmaya zorlar. Diğerleri, yandaki ağaçlara tırmanarak avın kaçmasını önler. Afrika yaban köpekleri de avlanmaya çıktıklarında, bazıları avı kovalarken, arkada kalan avı köşeye sıkıştırıp işini bitirir. Bu tür işbirlikleri aslanlarda da yaygındır. Bazı aslanlar yalnız kanatlarda görev yapar; avı yanlardan çevirip önüne geçerken, diğerleri doğrudan kovalar. Bazen de bir iki dişi aslan sürüden ayrılıp pusuya yatar. Gizlice avı çevirip diğerlerinin olduğu yöne doğru sürerler. Ancak avı öldürmek ekipte tek bir üyenin görevidir. Sonra hepsi birlikte beslenirler. Bu örnekler, ortak bir amacı olan türün hayatta kalması için ekiplerin rolleri nasıl paylaştığını somut olarak göstermektedir. 

Böcekler ve Omurgalılar

Böcek toplulukları, yüksek tempolu ve karmaşık örgütlenmeli büyük kolonilerden oluşur. Bu tür topluluklarda ekip üyelerinin bireysel özelliklerinden çok, topluluğun doğal dengesi ve sistemin gücü öne çıkar. Ekip rolleri esnektir, duruma göre değişebilir ve ekipten düşen bir üyenin yerini bir başkası alır. Oysa küçük topluluklar halinde yaşayan omurgalılarda, uzmanlığa, deneyime ve performansa önem verilir. Ekip üyelerinin birbirini tanıması ve her birinin neyi yapıp neyi yapamayacağını bilmesi gerekir. Güvenesastır ve ihanet olasılığı da her zaman vardır. Av sırasında, ekipten biri avı öldürdüğü zaman, diğerleri onun avı ekiple paylaşacağından emin olmak zorundadır. O nedenle de omurgalılar için, tanıdıklarıyla ekip kurmak adeta bir zorunluluktur. Geniş aile topluluklarında yaşayan böcekler ise daha az bencildir ve aynı hedef için daha rahat çaba gösterebilirler. 

Yaban doğa koşulları altında yaşayan hayvan türleri, hayatta kalmaya ve türlerini sürdürmeye çalışırlar. Doğadaki ekip çalışması bu ihtiyaçtan doğmuştur. İş hayatında ekip çalışmasının da farklı olduğu söylenebilir mi? Ekip çalışması ihtiyacı, başdöndürücü hız ve acımasız rekabet karşısında ayakta kalma mücadelesinin bir sonucu değil midir? Ancak ekip üyeleri ya da ekipler arasında yaşanan çekişme ve çatışmalar, ekip üyelerinin günlük işlerin hayhuyu içinde sık sık ortak amacı gözden kaçırdığına, yaşanan mücadelenin boyutlarını unuttuğuna işaret etmektedir. Böyle bir yabancılaşma insan türüne özgü olsa gerek…

Kaynak:

1. Andersona, C. ve N. R. Franksb, “Teams in animal societies”, Behavioral Ecology, vol. 12 No. 5: 534–540.