Geçmişten Günümüze Kariyer

Sözlük anlamıyla “kariyer”, ücret karşılığı veya ücretsiz olarak yaptığımız işlerin tümü ile birlikte yaşam boyunca elde ettiğimiz öğrenimler ve üstlendiğimiz roller olarak tanımlanıyor ve sürekli bir öğrenme ve gelişim süreci olarak kabul ediliyor. Tarihi süreçte ise “kariyer” daha çok mesleğimizi, yani hayatımızı kazanmak amacıyla para karşılığında yaptığımız işleri ifade etmekteydi.

Yönetim dünyasının efsenavi ismi Jack Welch’in “Kariyerinizi siz yönetmezseniz başkaları yönetir” sözü ise günümüzden önümüzdeki yıllara giden yola ışık tutar nitelikte oldu.

1900 lü yılların başında “kariyer yönetimi” kişiler ile boş olan işlerin birbirlerine eşleştirildiği objektif bir süreç olarak görülmekteydi. Bu süreçte aslen kişinin kendi ile ilgili olarak bildiklerinin iş dünyasının gereklerine uydurulduğu bir denklemden söz ediliyordu. Karakter özellikleri ile faktörlerin kıyaslandığı basit bir yöntem olan bu eşleştirme işlemi uzun yıllar boyunca kariyer planlarının omurgası olmakla birlikte, bir yanıyla da kariyer planlarının gereğinden fazla basitleştirilmesine olanak verdiği için eleştirildi. Ancak yıllar içinde bireylerin yaşam boyu süren bir öğrenme sürecinde oldukları gerçeği kabul edildikçe kariyer anlayışları da farklı biçimlerde kavramsallaştırılmaya başlandı. Bireyler kendi kariyerlerinin yöneticisi olmaya (Savickas, 2000)[1] ve kendi kendilerinin patronları olduklarına ( Collin & Watts, 1996) [2]inandırılmaya başlandı. Yönetim dünyasının efsanevi ismi Jack Welch’in “Kariyerinizi siz yönetmezseniz başkaları yönetir” sözü ise günümüzden önümüzdeki yıllara giden yola ışık tutar nitelikte oldu.  Kariyer kavramına daha geniş perspektiften bakış, ücret karşılığında yaptığı iş de dahil olmak üzere bireyin yaşamına ait tüm faktörlerin birlikte anlaşıldığı Miller-Tiedman’ın (1988)[3] “yaşam boyu kariyer” yaklaşımında gözlenmektedir. Daha sonraki yıllarda kariyerin öznel boyutu biraz daha fazla ağırlık kazanmış olduğundan artık günümüzde, bireyin kariyeri neredeyse kendisine eşit olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle kariyerin birden fazla bileşiminin olduğunu söylemek yanlış bir yaklaşım olmaz. Kariyerin öznel boyutuna verilen ağırlık kariyer kavramına bakışta başlangıçtan bu yana ortaya çıkan değişimi açıkça göstermektedir.

Kariyere bakışta meydana gelen değişimler “kariyer gelişimine” yaklaşımda da önemli farklar oluşturmuştur. Kariyeri geliştirme kavramı oldukça eski tarihlere dayanmakla birlikte (Axelrad & Herma, 1951) [4], bu kavramın bir mesleği değil yaşam boyu devam eden bir süreci işaret ettiği daha sonraları kabul edilmiş olan bir yaklaşımdır. Super’in kariyer kavramına getirdiği bir başka fark da aile, toplum, eğitim, sosyal politikalar ve iş piyasaları gibi birbirlerinden çok farklı faktörlerin kariyer üzerinde varsayılan etkileridir.

Değişen İş Dünyasında Kariyer Gelişiminin Önemi 

Kariyer, kariyer gelişimi ve kariyer teorilerinde ortaya çıkan değişimler kadar kökten bir başka değişim de iş dünyasının yaşadığı değişimlerdir. “Ölene dek çalışılacak iş” tanımı günümüzün dinamik iş dünyasında çoktan geçerliliğini kaybetmiştir. Şirketler ile çalışanlar arasındaki ilişki karşılıklı bağlılığa ve ayrıcalıklı yakınlığa dayanan bir ilişki olmaktan çıkıp ekonomik şartlara göre biçimlenen kısa vadeli bir birliktelik şekline dönmüştür. Buna bağlı olarak ücret karşılığı yapılan işler de bireylerin kariyerlerinde dönemsel sözleşmeler, proje bazlı birliktelikler gibi farklı formlarda yer almaya başlamış; eski zamanların aksine çoğu kişinin kariyerinde çalıştığı veya işsiz kaldığı dönemler benzer sıklıklarda görülmeye başlanmıştır. Bu gerçeklerden yola çıkarak gelecek yıllarda şimdiye dek bildiklerimizden çok farklı çeşitte kariyer kombinasyonları görebileceğimiz söylenebilir.

Melbourne Üniversitesi tarafından 1970 sonrası kuşağı hedef alınarak yapılan araştırma sonuçlarını katılımcıların kendilerini mesleki açıdan yapabildikleri ve yapamadıkları ile değil, “mesleki ve özel yaşamın bileşiminde” elde edebildikleri başarıları ile tanımladıklarını göstermektedir.

Bütün bu şartlar altında bireylerin kendi kariyerleri ve kendi kariyer gelişimleri konusunda alacakları sorumluluk giderek daha fazla önem kazanmakta, herkes “kendi kaderinden sorumlu olmaya” zorlanmaktadır. Hall[5] kariyerin organizasyonlar tarafından değil bireyler tarafından yönetilmesi önerisini gündeme getirmiş, bunun da daha sık aralıklarla değişim ve öz değerlendirme gerektireceğini öne sürmüştür. Hall’ın bu konudaki tezi bu değişimin “bizim dışımızda belirlenen başarı kriterlerinden değil, kendi başarma isteğimiz tarafından” tetikleneceği yönündedir. Bu tez Avusturalya’da Melbourne Üniversitesi tarafından 1970 sonrası kuşağı hedef alınarak yapılan bir araştırmada ortaya çıkan “mesleki kader hayattan elde edilecek tek şey değildir” yaklaşımı ile desteklenmektedir. Araştırma sonuçları ayrıca katılımcıların kendilerini mesleki açıdan yapabildikleri ve yapamadıkları ile değil, “mesleki ve özel yaşamın bileşiminde” elde edebildikleri başarıları ile tanımladıklarını göstermektedir. Bütün bu bulgular “ücret karşılığı yapılan işin” insanların hayatındaki yerinin önemli ölçüde değişeceğini işaret etmektedir.

Sonuç

Öyle görünüyor ki “esneklik” önümüzdeki yıllarda çalışan birey için hayati önem taşıyan yetkinliklerden bir tanesi olarak önem kazanacak. “Değişen bir duruma uyum sağlarken özünü koruyabilme becerisi” olarak tanımlanabilecek esneklik yetkinliği, bireylerin yaşamboyu öğrenme yolunda ilerleyebildikleri oranda gelişecektir.

Kaynak:

1. Savickas, M. L. (2000). Renovating the psychology of careers. In A. Collin & R. A.Young (Eds.), The future of career (pp. 53-68). Cambridge:Cambridge University Press.
2. Collin, A., & Watts, A. G. (1996). The death and transfiguration of career – and of career guidance? British Journal of Guidance and Counselling,24, 395-398.
3. Miller-Tiedeman, A. L. (1988). Lifecareer: The quantum leap into a process theory of career. Vista, CA: Lifecareer Foundation.
4. Axelrad, S., & Herma, J. L. (1951). Occupational choice: An approach to general theory. New York: Columbia University Press.
5. Hall, D. T. (Ed.). (1996). The career is dead –long live the career: A relational approach to careers. San Francisco: Jossey-Bass.