Kadın ve erkek her iki cinsiyette yaşamın sürdürülmesinde aktif rol almış, düzen kurmuş ve üretmiştir. Ancak maddi değerler erkeğin hanesine yazılmıştır. Kadın emeğinin ücretsizden ücretliye geçişi kapalı sosyal çevresinden kamusal alana çıkması ve meslek sahibi olmasıyla paralellik gösterir. Çağımızda, iş hayatı kadın sosyal kimliğinin en önemli ögesidir. 

Ekonomik ve sosyal değişimin dinamiklerinde onların beklentileri ve kararları önemli bir role sahiptir. Zaman içerisinde kadın girişimciler inovatif fikirlerle rekabet güçlerini artırmıştır. Kadın elinin değdiği girişimler, kuruluşlarından itibaren farklı bir zihin yapısıyla harmanlanır. Hatta kimi zaman ortaya çıkan iş sonuçlarındaki çeşitlilik, kadın ve erkeğin başarı algılarının farklı olduğu yargısıyla ilişkilendirilmektedir. Oysa kendi işini kurma ve sürdürme girişiminde cinsiyet, iş sonuçlarının başarısını değil, işi ele alış biçimindeki farklılıkları vurgular. 

Motivasyonel Faktörler; Eğilim ve Tercihler

Bir durumu deneyimlemek ve harekete geçmek için söz konusu davranışı oluşturan 3 temel olgu vardır. Değerler, eğilim-tercihler, kişilik. Girişimcilikte rol oynayan bu faktörler cinsiyet farklılığı açısından dikkat çekmiştir.

Bu sebeple iş kurmada cinsiyetin oynadığı role odaklanan çalışmalardan biri Elisabeth Liunggren ve Lars Kolvereid’e aittir¹. 

Kadınların iş kurarken kar sağlama ve büyüme potansiyellerinin düşük olduğu bulgusundan hareketle, Norveçli girişimcilerdeki cinsiyet farkları ele alınmıştır. Araştırmada üç hipotezin geçerliliği sınamıştır. Bu hipotezlerden ilkine göre, kadınların beklentilerinde kişisel unsurlar ağır basarken, erkeklerin beklentilerinde ekonomik faktörler öne çıkmaktadır. İkinci hipotez, kadınların erkeklere oranla daha güçlü bir sosyal destek algılarının olacağını ve bu desteğe erkeklere oranla daha çok ihtiyaç duyacaklarını ön görür. Araştırmanın üçüncü hipotezini ise, kontrol sahibi olma ve girişimcilik becerileri açısından kadın girişimcilerin erkek girişimcilere oranla kendilerini daha düşük değerlendireceklerini ileri sürer. Bulgular ilk iki hipotezi desteklemektedir. Buna göre, kadınların iş kurma hedeflerinde bağımsızlık duygusunun ağır bastığı ve sosyal destek algılarının yüksek olduğu görülmektedir. Ancak araştırmanın üçüncü hipotezi mevcut bulgularıyla örtüşmemiştir. Kadınlar erkeklere oranla daha yüksek girişimci becerilere sahip olduklarını düşünmektedir. 

Michigan Üniversitesi’nden Chowdhury ve Endres’in 2005 araştırmasında üniversite öğrencileri bir bilgisayar simülasyonuna katılmış; iş kurma ve işi büyütme konusunda karar vermelerini gerektiren çeşitli durumlarla karşılaşmışlardır². Üç haftalık simülasyon uygulamasının ardından, bilgi birikimlerini ve girişimcilik konusundaki yeterlilik düzeylerini ölçen bir anket doldurmaları istenmiştir. Bulgulara göre, finansal bilgileri konusundaki algı olumlu oldukça cinsiyet fark etmeksizin katılımcılar kendilerini daha yeterli hissetmektedir. Bununla birlikte, eğitim seviyesinin kadınların yeterlilik düzeyini olumlu etkilediği ve eğitim düzeyi yükseldikçe kendilerini daha yeterli gördükleri gözlemlenmiştir. Bu veriler ışığında kadınların eğitim ve bilgi düzeylerine bağlı bir güvenleri olduğu halde erkeklerin güvenlerinin eğitimlerinden bağımsız olduğu söylenebilir. Bu algı kısaca erkeğim yeterliyim olarak tanımlanabiliriz.

Girişimcilik Evrelerinde Sosyal İlişki Ağları ve İlişki Süresi 

İlk bölümde kısaca değinildiği gibi iş girişimlerinde cinsiyete bağlı fark yaratan değişkenlerden biri olarak sosyal ilişki ağlarına odaklanılır. 

Arent Greve ve Janet W. Salaff, iş kurmayı 1979 yılında üç ardışık süreç altında gruplayan Wilken’ın çalışmasından yola çıkarak her aşamayı girişimcilerin sosyal ilişki ağlarıyla ilişkilendirerek araştırmıştır. Çalışmada, girişimcilik aşamalarında ki ilişki kurulan kişi sayısı ve harcanan zaman temel alınmıştır³. İlk aşama girişimcilerin başlangıç fikrini tartıştıkları ve iş kavramını geliştirdikleri motivasyon aşamasıdır. İkinci aşama olan planlama aşaması firma kurulumun hazırlık sürecini içerir. Sonraki aşama olan kuruluş aşamasındaise daha çok günlük aktivitelere, değişime ve problem çözmeye odaklanılır. 

Araştırma bulgularına göre, ilk aşamada girişimciler fikir alış verişini en yakın ilişkide oldukları kişilerle sınırlandırırken, planlama aşamasında faaliyet sayılarının artmasıyla ilişki ağları genişler. Bu aşamada ağı genişletmek ve ilişkiyi sürdürmek daha çok zaman alır. Üçüncü aşamada ise, girişimcilerin önem verdikleri ve genellikle yardıma açık kişilerle ilişkilerini sürdürdükleri ve daha az zaman harcadıkları görülür. Çalışmaya göre, kadınların erkeklere oranla kendi aile üyeleriyle daha çok ilişki kurdukları görülmektedir. Bu durum, erkek egemen iş ağlarında kadınlarının kendi ağlarını genişletmeye daha az fırsatının olmasıyla açıklanabilir. 

Bilindiği gibi başarı ihtiyacı erkeklere özgü bir özellik değildir. Kadın ve erkeklerin sosyal ilişki ağlarını inceleyen farklı bir araştırmada, kadınların başarı ihtiyaçları arttıkça erkeklerinkine daha benzer sosyal ağlar oluşturdukları görülmüştür⁴.

Ayrıca iş sahiplerinin kariyer memnuniyetinde, cinsiyetin etkisini araştıran bir çalışmada⁵, kadınların memnuniyetinin çalışan ilişkilerine ve sosyal katkıya daha fazla bağlı olduğu, erkeklerde ise statünün bu iki değişkene kıyasla daha çok tercih edildiği bulunmuştur.

Yurtdışındaki pek çok çalışmanın girişimcilik beklentilerini ve bu faaliyetlere girmede etken olan faktörleri incelediğini görüyoruz. Konuya ilişkin ülkemizdeki çalışmalara göz attığımda Sakarya bölgesindeki girişimcilerle gerçekleştirilen bir araştırma dikkatimi çekti. Kadın ve erkek girişimcilerin demografik özellikleri tablosuna aşağıda yer verilmiştir. 

Yazıda sözünü ettiğimiz bulguların bu çalışmanın katılımcılarıyla da desteklendiğini görmek mümkün. Kadın girişimcilerin aile işini sürdürme rollerinin olmadığını, eğitim seviyesinin erkeklere oranla yüksek olduğunu, kazançlarının daha düşük, deneyimlerinin daha az, en azından çalışan sayısı ölçütünde işletmelerinin daha küçük olduğunu görüyoruz. Başarı ölçütleri ile ilişkilendirilmeyen bu veriler kadın ve erkek girişimcilerin sosyo ekonomik yapısı ile ilgili ilginç veriler sunmaktadır. 

Girişimcilik Temelinde Cinsiyet ve Kişilik İlişkisi

Kişilik özelliklerinin girişimcilik literatüründe son derece yaygın olarak incelendiği bilinmektedir. Girişimcilerin kişiliklerini tanımlarken beş yetkinliğin öne çıktığı görülür. Bu yetkinlikler gözlemleme, sorgulama, ilişkilendirme, deneme ve iletişim ağı kurmadır.Fırsatların farkına varma, harekete geçme ve yönetme becerileri bu yetkinliklerle ilişkili görülmüştür. Girişimcilikte bağımsızlık eğilimi kadın ve erkekte bir fark göstermediği halde, kazanma ve sahip olma motivasyonu erkeklerde daha yüksektir. 

Genel popülasyonun yanısıra, Zhen Zhang ve çalışma arkadaşları, girişimciliğin genetik temelleri, cinsiyetin ve kişiliğin etkileri üzerinde durmuştur⁶. Girişimcilik eğilimlerinin genetik temellerini Beş Faktör kişilik özelliklerinden sosyallik ve iç uyuma göre inceledikleri çalışmaya, 1285 tek yumurta ikizi ve 849 aynı cinsiyetli çift yumurta ikizi (283 erkek çift, 566 kadın çift) katılmıştır. Buna göre, kadınların girişimci olma eğilimlerinde ortak çevrenin hiç etkili olmadığı, güçlü genetik yapının rol oynadığı bulunmuştur. Erkek girişimciler için ise bulgular bunun tam tersi yönündedir. Girişimcilik eğilimlerinde paylaşılan ortamın etkili olduğu görülmekte, genetik faktörün etkisi bulunmamaktadır. Kişilik özellikleri kapsamında, cinsiyetle girişimci eğilimin genetik boyutu arasındaki ilişkinin %3.4 u sosyallik ve iç uyumdan etkilenmektedir. Erkeklerde ise sosyalliğin girişimcilik eğilimiyle paylaşılan çevre arasındaki ilişkinin %4.6’sına etki ettiği bulunmuştur. Araştırmacılar, erkek ikizler için ortak çevrenin sosyallik düzeyinde rol oynayabileceği sonucunu çıkarmıştır.

Rekabetçilik, risk toleransı gibi kişilik özelliklerinin girişimcilikle cinsiyet ilişkisini anlamada nasıl etkisi olabileceğine odaklanılmıştır. Otuz altı ülkede yürütülen araştırmalar, kadınların rekabetçilik ve risk toleranslarının düşük olduğunu gösterir⁷. Bir meta-analizde hırsın her iki cinsiyette yüksek olduğu bulunmuştur.

Yönetici beceri ve yetkinliklerinin değerlendirildiği 360 derece değerlendirmelerdeki cinsiyet farklılıkları ilginç bir veri sunuyor⁸. Kadınların erkeklere oranla kendilerine daha düşük puan verdiklerini ve diğerlerinin kendisine verdiği puanla daha yüksek bir uyum gösterdiği bulunuyor. Bu kadın yöneticilerin kendini tanımaya daha yatkın olduğunu düşündürüyor. 

Teknoloji Girişimcisi

Dijital iş yapış biçimlerinin önem kazandığı günümüzde teknolojik girişimcilik ekonominin bugününü ve geleceğini belirlemektedir. Teknoloji girişimcisi “Technoprise” adı verilen teknoloji temelli küçük ve orta ölçekli firmalar inovasyonu temsil etmekte ve günümüz iş dünyasının önemli oyuncuları haline gelmektedir. Asya’da gelişmekte olan ülkelerdeki teknoloji temelli işletmelerin kadın sahiplerini ele alan bir çalışmada cinsiyet farklılıklarına yönelik mevcut literatür bulguları bir araya getirilmiştir⁹. Buna göre, Asyalı kadınlar daha az stratejik, az kapital gerektiren ve büyümenin daha az olduğu işlerle ilişkilidir. İtici ve harekete geçirici faktörleri fırsat yoksunluğu ve ailevi ihtiyaçlar olarak görülmektedir. Erkeklerde ise başarı ihtiyacı, bağımsızlık ve büyüme yine temel faktörlerdir. 

Sonuç; kadınların kişisel beklentileri, bağımsızlık duygusu, kontrol sahibi olma arzusu, yüksek girişimcilik becerilerine sahip oldukları algısı ve bu algının bilgi ve eğitim arttıkça artış gösterdiği inancında oldukları saptanmıştır. Erkekler de ise girişimcilik için ekonomik beklenti, hükmetme ve kontrol sahibi olma ihtiyacı öne çıkmakta ve finansal bilgi dışında bir bilgiye önem verilmemekte ve eğitim birikiminin girişimciliği desteklemekte rol oynamadığı görüşü ağır basmaktadır. Kadın girişimcilerde hırs erkek girişimciler kadar yüksek olduğu halde, rekabetten kaçınma ve düşük risk toleransı gösterirler. İç uyum ve sosyallik her ikisi içinde girişimcilik açısından önemli kişilik özellikleridir.

Kaynaklar

1. Liunggren, E., Kolvereid, L. New business formation: Does gender make a difference? Women in Managament Review 1996; 11(4):3-12.
2. Chowdhury, S., Endres, M. L. Gender difference and the formation of entrepreneurial self efficacy 2005; 1-8.
3. Greve, A. ve Salaff, J. W. Social networks and entrepreneurship. Entrepreneurship Theory and Practice 2003; 1-23.
4. Klyver, K. Entrepreneurial network composition: An analysis across venture development stage and gender. Woman in Management Review 2007 için hazırlanan makalesidir. 
5. Eddleston, K.A., Powell G.N. The role of gender identity in explaining sex differences in business owners’ career satisfier preferences. Journal of Business Venturing 2008; 23: 244-256.
6. Zheng, Z., Zyphur, M.J., Narayanan, J., Arvey, R.D., Chaturvedi, S., Avolio, B.J., Lichtenstein, P., Larsson, G. The genetic basis of entrepreneurship: Effects of gender and personality. Organizational Behavior and Human Decision Processes 2009; 110: 93-107.
7. Bönte, W., Jarosch, M. Gender differences in competitiveness, risk tolerance, and other personality traits: Do they contribute to the gender gap in entrepreneuship? The Schumpeter Discussion Papers 2011-2012; 1-44. 
8. Fletcher, C. The implications of research on gender differences in self-assessment and 360 degree appraisal. Human Resource Management Journal, 1999; 9(1):39-46.
9. Ismail, K., Jafri K.A., Khurram W., Soehod, K. Linking the dots: Innovative capability and sustainable growth of women owned technoprises in Asian developing countires.