Taraflardan birinin, diğer tarafın zararı pahasına, yarar sağlayacağı durumlara etik ikilemler denir. Farklı ahlak kuralları arasında çelişki ya da bir kuralın ihlal edilmesi de ikilem yaratır. Aşağıda gerçek hayattan alınmış ikilemler bulacaksınız. 

Muhasebe kayıtlarına makyaj

Bir kimya fabrikasına atanan genç yönetici, merkezden müfettiş geleceğini öğreniyor. Ziyaretten bir gün önce, fabrikanın 30 yıllık çalışanı Şinasi Bey’nin yıllardır muhasebe kayıtlarıyla oynadığı ortaya çıkıyor. Yönetici durumu araştırınca bir sahtecilik olmadığını, Şinasi Bey’in kişisel bir çıkar sağlamadığını görüyor. Şinasi Bey’in amacı, bazı aylarda düşen satışların şirket merkezinde tepki uyandırmasını önlemek ve iniş çıkışları dengelemek. Uygulama şirkete ne kazanç sağlıyor ne de kayba uğratıyor. Ancak ortaya çıkması demek, Şinasi Bey’in işini kaybetmesi, yöneticinin de zor durumda kalması demek.

Yönetici, uygulamaya derhal son vermekte kararlı, ancak bunu nasıl yapacağını bilmiyor. Ahlak kuralları açısından (dürüstlük, saydamlık, yalan söylememek) müfettişler gelir gelmez durumu açıklamanın doğru olacağını düşünüyor. Öte yandan kuruma bunca yıl emek vermiş sadık bir çalışana destek vermesi gerektiğini de hissediyor. Hangi yolu seçmeli? 

Üstüne mi gitmeli, görmezden mi gelmeli?

Cahit, bir deniz taşımacılığı şirketinde genç bir gemi mühendisi. Büyük tersanelerden birinde yürütülen önemli bir onarım projesinden sorumluydu. Hesap kesimine kadar her şey yolunda gitti. Toplam proje maliyetinin üçte biri oranında bir fazlalıkla karşılaşınca, faturayı onaylamadı ve üst yönetime çıktı

Şirket yetkilileri durumu sakin karşıladılar ve etik bir sorunla karşı karşıyaymış gibi davranmadılar. Tersaneyle birkaç toplantı yapıldı, taraflar hesaptaki fazlalık konusunda görüş birliğine vardılar. Tersane yetkilileri farkı “kırışmayı” teklif etti, Cahit şiddetle reddetti. Aklı karışmıştı. Üstleri Cahit’in dürüstlüğünü övüyor, bir yandan da tersanenin üstüne gitmiyorlardı. Saygın bir şirket neden böyle bir uygulamaya göz yumardı? 

Üçüncü toplantıdan sonra durum açıklık kazandı. Kalite, şirketin en temel değerlerinin başında geliyordu. Çalışılan tersane, piyasanın en nitelikli işgücüne sahipti ve Cahit’in şirketinin ona ihtiyacı vardı. Mahkemeye gitmek tersanenin kapanması demekti, bu da Cahit’in şirketini zor durumda bırakırdı. Ancak Cahit de kendisinin ve şirketinin dolandırıldığını düşünüyor, uzlaşmayı kabul edemiyordu. Tersaneyle mücadele edip bakım işlerini bir süre durdurmalı mı, olayı yatıştırıp tersaneyle işlere devam mı etmeli? 

“Şimdi ben ona ne diyeceğim?” 

Ebru büyük bir şirketin bölge müdürlüğünde sekreter. Bölge müdürünün, ürün müdürlerinden birinin işine son vereceğini biliyor. Ürün müdürü Kayhan’ınsa henüz haberi yok. Birkaç haftalığına Kayhan’a evden yürüteceği projeler verildi. Başka bölümden bir çalışan Kayhan’ın masasına yerleşti. Kayhan’ın şifresi ve park yerindeki yeri iptal edildi. Çıkış görüşmesini İnsan Kaynakları yapacak. O hafta Kayhan Ebru’yu arayarak e-postasına ulaşamadığını, teknik bir sorun olup olmadığını sordu. Ebru kendini kötü hissetti: Gerçeği söylemeli mi, işi İK’ya mı bırakmalıydı? 

Ahlak kuralları doğruyu söylemeyi emrediyor. Kuruma bağlılık ise sessiz kalmayı. Ebru doğruyu söylese, şirketteki herkesi rahatsız bir durumdan kurtaracak. Öte yandan herkes gizli bilgileri açıklamaya kalksa işin sonu neye varır? Peki, Ebru Kayhan’ın yerinde olsaydı, kendisine nasıl davranılmasını isterdi? İşten çıkarıldığınızı bir arkadaşınızdan duymayı mı, İK’dan duymayı mı tercih edersiniz?